We are all indigenous to Mother Earth, some people just have a lot more decolonizing to do
Grijze versus Groene Oplossingen
Lange tijd werd gefocust op ‘grijze oplossingen’ voor klimaatadaptatie. Ooit al gehoord van het ‘heat-island-effect’? Klimaatverandering maakt sommige steden tot kleine hitte-eilanden. Een ‘grijze oplossing’ die wordt ingezet om steden aan te passen aan deze nieuwe realiteit, is bijvoorbeeld het plaatsen van airconditionings. Een ander voorbeeld hiervan zijn kuststreken waar dijken worden gebouwd als bescherming tegen het groeiende overstromingsgevaar. Prima bedacht, zou je op het eerste zicht denken. Maar helaas is er een addertje onder het gras. Er wordt gesproken over ‘grijze oplossingen’ omdat ze vanwege hun hoge energiekosten niet duurzaam oftewel niet groen zijn. ‘Grijze oplossingen’ zijn dus uitermate ambigue oplossingen aangezien deze het onderliggende probleem enkel versterken.
Heel wat wetenschappers en beleidsmakers buigen zich daarom over het bedenken van duurzamere vormen van klimaatadaptatie. Zo is er de laatste decennia meer aandacht voor ‘Nature Based Solutions’ of het inzetten van kenmerken van de natuur om de samenleving aan te passen aan klimaatverandering.
Terug naar het voorbeeld van hierboven, de hitte-eilanden in de stad. Wie denkt in termen van Nature Based Solutions zou zeggen: “we gooien het beton eruit en we planten bomen, leggen parken aan, investeren in groendaken, ...” enzovoort. Onderzoek wijst namelijk uit dat natuur de temperatuur in de stad aanzienlijk kan doen dalen. Wie overstromingen wil aanpakken in de kuststreken moet – volgens een nature-based logica – de dijken weghalen en in plaats daarvan inzetten op wetlands. Dit zijn grote natuurlijke overstromingsgebieden die de overstroming opvangen voor ze onze huizen bereiken. Ook herbebossing is een Nature Based Solution, voor wie naar nog een voorbeeld snakte.
Foto: thumbnail_herbert2512
Het zijn duurzame oplossingen, niet alleen omdat ze een positieve impact hebben op ons milieu en klimaat, maar ook omdat ze heel wat sociale en economische co-benefits met zich meebrengen. Denk aan de creatie van groene jobs en dus een vergroening van de economie, de verbetering van de algemene volksgezondheid, de esthetische bijdrage aan het landschap, … Met andere woorden, heel wat vliegen in één klap.
Orde in de chaos
Wanneer je in Google naar ‘Nature Based Solutions’ zoekt, vind je eindeloze voorbeelden. Wat die ‘Nature Based Solutions’ nu precies betekenen, blijft vaak vaag. Een gebrek aan eenduidigheid kan volgens de respondenten erg negatief zijn en zorgt voor veel verwarring:
“The problem with Nature Based Solutions is that it's a relatively new term […] it's very vague and it basically says anything you do with a plant anywhere provides a Nature Based Solution. […] They really count anything that provides any benefit. So if you plant some eucalyptus trees next to your field if you're a farmer in France or in Belgium or in Holland or wherever, you will prevent wind erosion, yes, everybody knows that but is that a big Nature Based solution? Well no, because the eucalyptus tree is an exotic, it's an invasive, it doesn't provide much habitat. […] The approach to Nature Based Solutions is a lot like the approach to biodiversity in the early days: it's anything that helps any species anywhere.”
Kritisch nadenken over een concept vereist in de eerste plaats een goed begrip van wat het concept inhoudt. Daarom focuste Eva Hendrickx in het eerste deel van haar thesis op het overzichtelijk samenvatten van alle verschillende ecosystemen zoals steden, bosrijke ecosystemen, kuststreken en landbouwgebieden. Per ecosysteem schetst ze de mogelijke effecten van klimaatopwarming, de Nature Based Solutions voor klimaatadaptatie en de mogelijke co-benefits die de Nature Based Solutions in deze ecosystemen met zich meebrengen.
De sociale wetenschapper, de noodzakelijke trek aan de mouw van het beleid
Nature Based Solutions lijken alleen maar voordelen te hebben. Nationaal en internationaal beleid pakt dan ook maar al te graag uit met deze vormen van klimaatadaptatie als de heilige graal van de 21ste eeuw, vrij van enige vorm van kritiek. To good to be true? Dat dacht Eva Hendrickx ook. Met haar achtergrond in sociale wetenschappen ging zij op zoek naar de kritische stemmen achter het beleid, de mensen waar vaker niet dan wel naar wordt geluisterd. Sociale- en economische co-benefits, yeah sure, maar voor wie?
Foto: CCPAPA
Terug naar het voorbeeld om wat duidelijkheid te scheppen. Die prachtige natuur in de stad zal op zichzelf niet tegemoet komen aan de sociale en economische ongelijkheid, integendeel, zonder de nodige sociale maatregelen kan ze het zelf versterken. Zo kan het aanleggen van een park er bijvoorbeeld voor zorgen dat de prijzen van woningen in de omgeving stijgen en mensen met een lager inkomen deze niet meer kunnen betalen. Zij worden uit de stad gedreven en dat maakt de kloof tussen arm en rijk, letterlijk en figuurlijk, alleen maar groter. Dit wordt ook wel ‘gentrificatie’ genoemd. Test die maar eens uit tijdens je volgende spelletje galgje.
Leaving no one behind, een slogan in woorden of in daden?
In het licht van haar master in Conflict and Development Studies, probeerde Eva de beruchte Nature Based Solutions in een globaal perspectief te plaatsen. Met de lancering van de Sustainable Development Goals lanceerde de UN de kernkreet ‘Leaving no one behind’, maar, hoe zit dat in de praktijk? Laten we als maatschappij in onze beleidsvoering écht niemand achter?
Om klimaatadaptatie zo inclusief en sociaal rechtvaardig mogelijk te maken, moeten alle stemmen gehoord worden. Helaas worden de kritieken van indegenous volkeren op Nature Based Solutions vaak onderbelicht. Dit terwijl net zij aan de frontlinie staan in de strijd tegen klimaatverandering. Zij voelen de gevolgen van klimaatverandering als eerst en hebben bovendien een cruciale rol in de implementatie van Nature Based Solutions in hun eigen leefomgeving. Wanneer de EU besluit te gaan herbebossen in, laat ons zeggen, Latijns-Amerika, dan gaat dit concreet over ‘de achtertuin’ van de indegenous groepen. En wat er in die achtertuin gebeurt blijkt niet altijd zo fraai. In de naam van het herbebossingsproject worden groepen van hun inheemse land verjaagd en dat weliswaar zonder enige inspraak van henzelf.
Eva Hendrickx ging daarom in gesprek met een wetenschapper uit Californië die werkt rond deze thema’s alsook met drie indigenous activists, spilfiguren in de actiegroep Idle No More, in de San Francisco Bay Area in Californië. Daarnaast betrok ze het standpunt van het Indigenous Environmental Network (IEN) via de analyse van één van hun visierapporten over Nature Based Solutions. Als resultaat werden enkele belangrijke kritieken geformuleerd door deze groepen zelf.
Een “fopcadeau”
Duidelijk is dat Idle No More en het IEN niet akkoord zijn met de Nature Based Solutions zoals ze vandaag de dag worden georganiseerd. Ze geven aan dat hun aanwezigheid op internationale conferenties zoals de COP’s wordt gebruikt ter verantwoording van het beleid terwijl er in de praktijk niet naar hun stem geluisterd wordt. Ze benoemen dit zelf als het gebruik van hun representatie als greenwashing tool voor een niet-duurzaam beleid.
Foto: thumbnail_lefteye81
Daarnaast wordt aangegeven dat de eerdergenoemde vaagheid van de term ook leidt tot greenwashing. Denk aan oliebedrijven die claimen bossen te zullen planten om klimaatneutraal te worden, maar in de praktijk hun vervuilende praktijken gewoon verderzetten.
Daarenboven ervaren ze de implementatie van Nature Based Solutions als een vorm van neokolonialisme die leidt tot de bestendiging van bepaalde machtsstructuren tussen grote bedrijven en instituties gevestigd in het Noorden en mensen in het Globale Zuiden. Ook, zeggen ze, valt dit alles onder een vorm van ‘groene economie’ die groei als het nastrevenswaardig ideaal naar voor blijft schuiven en daardoor in essentie problematisch blijft.
Kennis van indegenous groepen die met en van de natuur leven, wordt niet of nauwelijks betrokken en nog steeds als ondergeschikt gezien. De indigenous stemmen in het onderzoek stellen zo de fundamentele waarden en normen waarop het ‘Nature Based Solutions’-model gebaseerd is in vraag. Heel wat redenen dus om te concluderen dat, althans binnen het onderzochte gebied, weldegelijk heel wat mensen achterblijven. ‘Leaving no one behind’, een slagzin als prachtig inpakpapiertje voor een cadeau waarvan de inhoud helaas nog te vaak leeg blijkt.
Fpto: thumbnail_niekverlaan
“No human enemies” maar een opening voor debat
Dit onderzoek werpt een kritische blik op Nature Based Solutions en probeert ruimte te geven aan belangrijke doch te vaak ongehoorde stemmen in het debat. Dit zonder het gebruik van Nature Based Solutions in zijn geheel af te schrijven. Er kunnen weldegelijk heel wat positieve aspecten verbonden zijn aan veel van deze maatregelen, er is alleen nog heel wat werk op vlak van klimaatrechtvaardigheid. Het onderzoek heeft als doel dit debat te openen en pleit daarbij voor een kritische attitude. Er ligt nog heel wat interessant onderzoek op de plank voor zowel de sociale als de natuurwetenschapper, en het liefst nog voor hen tezamen. Of hoe één van de activisten het opnieuw prachtig verwoordt:
“I want to start by saying that when we created Idle no More SF Bay, our mission statement included ‘We have no human enemies. Our enemies are the thought forms that created separation, capitalism and colonization’. So, I do understand that there are very well-meaning people that have their ideas about how things should move forward and that they have good hearts.”