Hergebruik van bouwmaterialen: de sleutel tot een betaalbare en duurzame woning?

Maar wat is ‘hergebruik van bouwmaterialen’ precies? 

Schematische voorstelling hergebruik schrijnwerk

Hergebruik betekent dat materialen of onderdelen die nog intact zijn, opnieuw worden ingezet voor hetzelfde doel als waarvoor ze oorspronkelijk geproduceerd werden. Dit voorkomt dat de waarde ervan verloren gaat door ze te slopen. In tegenstelling tot recyclage behouden materialen bij hergebruik hun oorspronkelijke functie, waardoor de energie- intensieve verwerking tot een nieuw product niet vereist is. Vanuit ecologisch oogpunt is hergebruik daarom te verkiezen boven recyclage.

Urban mining: de woning als bron van materialen

Onze steden vormen een rijke bron aan waardevolle materialen, die nog al te vaak verloren gaan ten gevolge van het integraal slopen van gebouwen. Veel (her)bruikbare materialen verdwijnen hierbij in een container en belanden nadien op de vuilnisbelt of in een recyclagepark. Dit terwijl elders in de wereld aan de lopende band nieuwe grondstoffen worden gewonnen om diezelfde producten te fabriceren. Dit kan beter!

Nochtans is ‘urban mining’, waarbij aanwezige bouwmaterialen binnen een stad als grondstofbron worden beschouwd, geen nieuw concept. Ook in het Oude Romeinse rijk werd deze techniek al toegepast. 

Door stijgende arbeidslonen en dalende grondstofprijzen is hergebruik echter door de geschiedenis heen naar de achtergrond verschoven. Vandaag de dag veronderstellen aannemers en klanten dikwijls dat het slopen van gebouwen en aankopen van nieuwe materialen goedkoper is dan het hergebruik van bouwmaterialen. Maar geldt dit daadwerkelijk voor alle bouwmaterialen? Door middel van een kosten-baten analyse onderzoekt deze thesis of hergebruik een economisch rendabele strategie in de bouwwereld kan vormen. 

Wanneer loont hergebruik voor de portefeuille?  

Kost hergebruik (ontmanteling + verwerking + transport + stockage) < marktwaarde van het recuperatieproduct

Om deze vraag te beantwoorden, worden alle kosten in kaart gebracht die nodig zijn om een type materiaal opnieuw bruikbaar te maken; van het ontmantelen, het reinigen en/ of het verwerken, tot eventuele stockage en/of transport. Wanneer het totaal van deze kosten lager is dan de baten die recuperatie van dit materiaal oplevert, wordt hergebruik als financieel interessant beschouwd.

ibSN woning, foto: BLAF Architecten

De voordelen van hergebruik verschillen echter per betrokken partij, bijvoorbeeld tussen het perspectief van een eindklant en dat van een aannemer. Als eindklant kan je door materialen te hergebruiken de aankoop van nieuwe materialen uitsparen. Daarentegen kan een (sloop)aannemer, die beslist materialen te hergebruiken in plaats van te slopen, winst halen uit de verkoop ervan op de tweedehandsmarkt. Voor 10 geselecteerde bouwmaterialen werden deze twee perspectieven geanalyseerd aan de hand van een case study: de lbSN woning door BLAF-Architecten. Dit  project kadert zich binnen een ruimer onderzoek van BLAF-architecten, ondersteund door VLAIO en de Verbeke Foundation. Het gaat om een jonge passiefwoning dat zal worden ontmanteld en in de mate van het mogelijke 1 op 1 worden heropgebouwd in het openluchtmuseum Verbeke Foundation.

Voor welke materialen is deze balans positief? 

 Hierin zijn de marktwaarde van de bouwmaterialen en de arbeidsintensiviteit van de ontmanteling twee zeer belangrijke factoren. Deze hangen op hun beurt samen met de kwaliteit en de bevestigingswijze van de materialen. 

Schematische voorstelling hergebruik gevelmetselwerk

 Hergebruik van beton, snelbouwsteen, houten dakroostering, cellulosevlokken en gevelmetselwerk bleek economisch niet interessant. Dit was voornamelijk te wijten aan een lage marktwaarde en -/of hoog arbeidsintensief ontmantelingsproces. Het recupereren van deze producten zal je woning wel meer ecologisch verantwoord maken, maar niet goedkoper.

Daarentegen bleek voor materialen als houten glulam (gelamelleerde balken), wandtegels, houten wandstructuren, wandisolatie en schrijnwerk hergebruik wel financieel interessant te zijn. Dit gezien hun relatief hoge marktwaarde en/of eenvoudige ontmantelingswijze. 

Schematische voorstelling hergebruik houten wandstructuur

Indien alle 10 onderzochte materialen ontmanteld zouden worden, blijkt dat het totaal hergebruik voor de eindklant financieel voordelig is. De verliezen die de arbeidsintensieve materialen veroorzaken, worden gecompenseerd met de winst gemaakt door het hergebruik van de overige materialen. Voor de aannemer klopt deze conclusie op gebouwniveau echter niet, de opbrengsten uit de verkoop van de gerecupereerde materialen zijn onvoldoende om alle verliezen te compenseren. 

In de toekomst zou een bouwbeleid dat ecologische bouwmaterialen en -technieken stimuleert, bijvoorbeeld door minder duurzame alternatieven zwaarder te belasten, kunnen bijdragen aan de financiële aantrekkelijkheid van hergebruik voor meer materialen. Ook verdere ontwikkelingen in ontmantelings- en recuperatieprocessen kunnen hiertoe bijdragen. 

Wat kunnen we hier nu uit leren?  

Hergebruik kan de wens van de Belg met een ‘baksteen in de maag’ om een betaalbare en duurzame woning te realiseren nog niet volledig vervullen. Toch zorgen hoge marktwaardes en eenvoudige ontmantelingsprocessen ervoor dat voor sommige materialen wel reeds een verzoening mogelijk is tussen duurzaamheid en betaalbaarheid. Met een aangepast bouwbeleid en toekomstige technologische ontwikkelingen kan hergebruik écht duurzaam worden, want zoals Bart Vanden Driessche van BLAF-Architecten treffend verwoordde: ‘Iets is pas duurzaam als het ook betaalbaar is.’ 

'Iets is pas écht duurzaam, als het ook betaalbaar is.'

- Bart Vanden Driessche, BLAF Architecten